1. مناقشه در سبب نزول آیه و انکار تصدق انگشتر در رکوع از سوی امام علیg برای تعمیم آن به همهی مؤمنان و معناکردن ولایت به دوستی و یاری
2. مناقشه در نحوه استدلال به آیه برای اثبات امر ولایت امام علی و سایر اهل بیتD
دسته اول: مناقشهها در سبب نزول
1. شروع انکار از قرن هشتم توسط ابن تیمیه (احمد بن عبد الحلیم، م758ق ) با نقد آرای علامه حلی (حسن بن یوسف، م762ق)
وی حادثه صدقه دادن انگشتر توسط امام علی را افسانهای ساختگی دانسته که در کتابهای مورد اعتماد وجود ندارد.
2. ذهبی: ضمن بیان احادیث طبرسی در مجمع البیان از فریقین، بدون خردهگیری نظر ابن تیمیه را ذکر کرده و حدیث تصدق انگشتر از سوی امام علی را منکر شده و رد و ابطال آن را به عهدهی ابن تیمیه دانسته است.
نقد ابن تیمیه بر علامه حلی:
اینکه رافضی (علامه حلی) میگوید: دانشمندان اجماع دارند این آیه درباره علیg است، از بزرگترین ادعاهای دروغین است، بلکه اجماع اهل علم از ناقلان بر این است که این آیه در خصوص علی نازل نشده و او انگشتر خود را در نماز صدقه نداده است.
اجماع اهل هلم از محدثان نیز بر این است که این داستان پیش گفته، دوغین و ساختگی است، اما آنچه رافضی (علامه حلی) از تفسیر ثعلبی نقل کرده است.
اهل علم از محدثان بر این قولاند که ثعلبی احادیث ساختگی را در تفسیرش میآورد... و از این روی است که ثعلبی را (حاطب لیل) هیزم کش در شب میدانند
بغوی که حدیث شناس و آگاهتر از ثعلبی و واحدی نیشابوری است، هرگز در تفسیرش که مختصر تفسیر ثعلبی است، این احادیث دروغین را نیاورده است. ... ثعلبی با آنکه دیندار است، به صحیح و سقیم احادیث آگاه نیست و در بیشتر موارد بین سنت و بدعت تفاوتی نمیگذارد.
دانشمندان بزرگ و اهل تفسیر مانند محمد بن جریر طبری، بقی بن مخلد و ابن ابی حاتم و . .. این نوع احادیث ساختگی را نیاوردهاند و باز ابن حمید و عبدالرزاق این حدیث را نقل نکردهاند، با آنکه عبد الرزاق به تشیع گرایش دارد و از فضائل علی زیاد نقل کرده، ولی شأن او برتر از ان است که این دروغهای آشکار را روایت کند.
نقد مناقشهها در سبب نزول آیه:
1. ادعای اجماع علامه حلی بی مبنا نیست، بلکه از سوی نیشابوری و ایجی نیز ادعای اجماع شده + روایات صحابه و تابعین = اجماع معنوی
2. ادعای اجماع اهل علم و محدثان بر عدم نزول در شأن امام علی بی اساس است. حداقل محققان و محدثان تا قرن هشتم چنین ادعایی نداشتهاند.
3. رویداد تصدق انگشتر را تنها ثعلبی نقل نکرده، بلکه دیگران همچون حاکم حسکانی (ق5)، ابراهیم جوینی (ق8)، فخر رازی آن را نقل کردهاند.
4. هیچیک از اهل علم (محدثان) احادیث ثعلبی را ساختگی ندانسته و او را (حاطب لیل: هیزم کش در شب) نگفته و این فقط ادعای ابن تیمیه است، برخلاف آن همهی دانشمندان ایشان را ستودهاند. از جمله ابن خلکان و ... که ثعلبی را یگانه در تفسیر در دوران خود دانسته است.
5. برخلاف ادعای ابن تیمیه (بغوی این احادیث را نیاورده)، بغوی با صراحت شأن نزول آیه آورده و به امام علی نسبت داده است.
نقد مناقشهها در سبب نزول آیه:
6. تفسیر جامع البیان از محمد بن جریر طبری (ق4) که نزد ابن تیمیه اجر تفسیرهاست، با 5 طریق شأن نزول را نقل میکند. سیوطی (درالمنثور) نیز از طبری(جامع البیان) شأن نزول را دربارهی امام علی آورده است. (هم اکنون در تفسیر طبری این حدیث نیست). ابن ابی حاتم با دو سند این حدیث را نقل کرده و سلسله سند را مورد وثوق اهل سنت دانسته است. ( ابن تیمیه: دانشمندان بزرگ از اهل تفسیر مانند ابن جریر و ابن ابی حاتم، این احادیث ساختگی را ذکر نکردهاند).
7. سیوطی در درالمنثور این احادیث را به نقل از ابن حمید و عبدالرزاق میآورد، بنابر این کلام ابن تیمیه که میگوید: افرادی مانند ابن حمید و عبدالرزاق از اینگونه احادیث نیاورده اند بی اساس است.
8. ابن تیمیه مفسری را که از ثعلبی آگاهتر است (بغوی صاحب معالم التنزیل فی تفسیر القرآن) را ذکر میکند، که اجماع مفسران بر نزول آیه درباره امام علی را نقض میکند و به نام ابن ابی حاتم اشاره میکند، حال آنکه وی روایت صحیح در این شأن نزول ذکر میکند.
نتیجه: برخی پیروان ابن تیمیه قائلند ابن تیمیه در نقل احادیث دچار اشتباه فراوان شده است .
ابن حجر: وی در ارزیابی احادیث به بیراهه رفته و بی دلیل آنها را رد میکند.
دسته دوم: مناقشهها در دلالت آیات بر امر ولایت
اشکالات اهل سنت:
اشکال 1. زکات در آیه به معنای اصطلاح رایج فقهی است و بر صدقه مستحبی اطلاق نمیشود.
الف) امام علیg به دلیل فقر مشمول زکات واجب نبوده. ب) زکات واجب را تا وقت نماز به تأخیر نمیانداخته. ج) حمل زکات بر صدقه مستحبی دلیلی ندارد.
جواب:
1. زکات در لغت = نمو و طهارت، زکات مایهی نمو مال و پالایش نفس است. این معنا کنار نماز مطلق انفاق مال برای خداست. و معنای اصطلاحی برای زکات پس از عصر نزول رایج شده و درباره انبیای پیشین نیز زکات به معنای اصطلاحی شرعی اسلام نبوده است.
شکال 2. اگر دلیلی بر حمل بر صدقه مستحبی نداشته باشیم، نمیتوان از شأن نزول آیه در تصدق انگشتر چشم پوشید، پس آیه خود قویترین دلیل است.
2. رکوع به معنای هیئت خاص خم شدن در نماز نیست.
جواب:
1. چرا زکات را به معنای اصطلاح فقهی گرفتید، ولی رکوع را به معنای لغوی گرفتید، در حالیکه معنای لغوی و اصطلاحی آن یکسان است و رکوع در ابتدای شرع، بدون قرینه می توانست در معنای اصطلاحی خم شدن به کار رود.
2. رکوع در لغت به معنای خم شدن است، و کاربرد آن در معنای تواضع مجازی و نیازمند قرینه است، که اینجا قرینهای وجود ندارد.
3. اگر رکوع به معنای خشوع باشد، نیازمند دو لازمه است: الف) تنها مؤمنانی که با خشوع زکات میدهند، دوستدار مؤمنان دیگرند . ب) یا خضوع هنگام نماز پیامی ندارد و لغو است. این لوازم را هیچ کس از اهل سنت ملتزم نخواهد شد، بنابر این، رکوع به معنای خضوع نیست.
اشکال 3. توجه ویژه امام علی در نماز با توجه به سائل منافات دارد و وقوع چنین امری برای امام علی غیر ممکن است.
جواب:
1. انجام عبادتی (صدقه دادن) حین عبادتی دیگر منافات ندارد، جز آنکه صدقه را عمل کثیر بدانیم.
2. قرآن: صدقات را تنها خدا میگیرد. روایات: مسکین، پیک خداست. پس صدقه دادن به پیک خدا، برای خداست و با نماز منافاتی ندارد.
اشکال 4. واژگان به صورت جمع بیان شدهاند و تطبییق آن بر امام علی به تنهایی خلاف ظاهر است.
جواب:
1. جواب برخی اهل سنت: لفظ جمع در اینجا برای تشویق دیگران به انجام کاری است که امام علی انجام داد.
2. قرآن در مواردی لفظ جمع را برای تشویق یا تنبیه آن را به کار برده است. مانند این آیه «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَ عَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّةِ وَ قَدْ کَفَرُوا بِما جاءَکُمْ مِنَ الْحَقِّ یُخْرِجُونَ الرَّسُولَ وَ إِیَّاکُمْ أَنْ تُؤْمِنُوا بِاللَّهِ رَبِّکُمْ إِنْ کُنْتُمْ خَرَجْتُمْ جِهاداً فی سَبیلی وَ ابْتِغاءَ مَرْضاتی تُسِرُّونَ إِلَیْهِمْ بِالْمَوَدَّة» که الفاظ آن جمع است، ولی مصداق آن «حاطب بن ابی تلعبه» است.و یا آیات، منافقون: 8، مائده: 52.
اشکال 5. عدم استناد امام علی به آیات ولایت
جواب: این شبهه را تنها فخر رازی مطرح کرده، غافل از اینکه:
1. امام علیg در احتجاجهای خویش بر این آیه استناد کرده، از جمله: ابن بابویه در کمال الدین، علی بن طاووس در التحصین، ابراهیم بن محمد جوینی در فرائد المسطین.
2. این رویداد در منابع شیعه و سنی از خود امام علی نقل شده که به منزلهی استدلال حضرت به این آیات است، علاوه بر آن رسولالله و ائمه نیز به این آیه بر ولایت امام علی و خودشان استناد کردهاند.
اشکال 6. ناسازگاری حصر حقیقی (به دلیل کلمه انما) با امامت دیگر ائمه
جواب: 1. آیه ولایت تنها ولایت امام علی را اثبات میکند و ولایت سایر ائمه با دلائل دیگر قرآنی و روایی ثابت میشود، بنابر این آیه ناظر به امامت ائمه در زمانهای بعد نیست تا منافاتی پیش بیاید، پس مفاد آیه به نحو قضیه خارجیه است.
2. یا ولایت سایر ائمه در امتداد و طول ولایت امام علی است، چون همگی یک حقیقتاند، و با اثبات ولایت امام علی، ولایت سایر ائمه اثبات شده و با آن تنافی نخواهد داشت.
3. یا جمع بودن کلمات این آیه، ولایت دیگر افراد اهل بیت را میرساند، و روایات رسیده از اهل بیت مؤیدی بر این مطلب است.
موضوع :